Cincoenta e oito

 

Aí estás, de costas; non foxes: aprópiaste do espazo, da xente que tardea, da inorme árbore que sombrea agosto nese París de terrazas e bufardas que nos respira. Estás aí, perfilando coa túa ollada miope e tenra os soños felices de David Hockney agochado no eterno Bois de Boulogne no que fumos, outra vez máis, nós, cedros de Líbano abalando as súas copas torcidas ao vento, acariñando os seus cumios. E os troncos estibados, pintados sobre a herba do lienzo, colocados sobre o céspede de orballo do Bois, era todo Hockney. 

Aí, situada no tercio da foto onde será imposible perderte, mentres pulso o obturador para perdurarte para sempre. É  París que reiteradamente constrúo e imaxino para ofrecerche/me calmo cando a imaxe xurda, de improviso, en calquera ausencia. Para poder percorrer contigo, dende que mais dá lugar de calquera espazo noso (doutros, pero noso ao fin), os Grands Boulevards de vida tracexados nestes trinta e catro anos dos teus cincoenta e oito, nos que a cidade nos atravesou como unha promesa sempre expresada, sempre incumprida, sempre cumprida, e acolleu o noso lugar posible no mundo. Onde queremos habitar: París dos teus 58. O/s teu/s París que prometo coas mans extendidas cara o norte.

O Museo de Historia da Cidade: Castrelos ou Verbum?

Castrelos ou Verbum?1

O Museo da Historia da Cidade debe estar onde a historia aínda se conserva e se pode sentir.

Autor: Rafael Ojea Pérez. Funcionario técnico superior de Cultura e Educación do Concello de Vigo, xubilado. Foi xefe do Servizo Municipal de Patrimonio Histórico (1991-2005), de Medio Ambiente (1991-1995), xefe do Servizo de Educación (2007-2012) e director da Escola Municipal de Artes e Oficios (2007-2022).

A decisión do Concello de Vigo de situar o futuro Museo de Historia da Cidade no edificio do Verbum, na praia de Samil, representa unha oportunidade perdida para artellar un proxecto museístico coherente co relato histórico, patrimonial e simbólico da cidade. A alternativa natural, lóxica e culturalmente máis xustificada é a ampliación do actual Museo Municipal Quiñones de León, situado no Pazo de Castrelos. Esa ampliación permitiría transformar o espazo nun gran Museo de Historia da Cidade, integrado nun contorno único que concentra elementos representativos de case todas as etapas da historia de Vigo, desde os petróglifos neolíticos ata a arquitectura funeraria contemporánea.

O futuro Museo de Historia non pode ser un artefacto descontextualizado nun edificio illado como o Verbum, senón que debe nacer e medrar no lugar onde a memoria da cidade xa se conserva, se exhibe e se vive. Castrelos é ese lugar.

O ámbito de Castrelos constitúe, posiblemente, o mellor exemplo dunha paisaxe cultural viva en Vigo. Nun radio de pouco máis dun quilómetro consérvanse elementos materiais de distintas épocas que permiten unha lectura cronolóxica continua da ocupación humana do territorio: desde o petróglifo da Laxe en Sárdoma —con representacións de armas e insculturas— ata o cemiterio monumental de Pereiró, con arquitectura funeraria do século XX.

Neste espazo atopamos dúas pontes medievais (Balaídos e Sárdoma), dúas igrexas barrocas con antecedentes medievais (Freixeiro e Sárdoma), unha igrexa románica (Santa María de Castrelos), varios cruceiros históricos, un auditorio ao aire libre, un petróglifo (A Laxe) , dous castros (Piricoto e Monte da Mina), pazos barrocos (Castrelos e A Pastora), un extraordinario conxunto de muíños de auga (A Viloura), o Museo etnografico Liste, o Cemiterio histórico de Pereiró... e, no centro de todo, o Museo Quiñones de León, o parque e o xardín histórico declarados Ben de Interese Cultural.

Este conxunto non é só un sumatorio de elementos illados, senón un tecido patrimonial coherente, con capacidade de ofrecer un percorrido inmersivo pola historia da cidade. É, de feito, o único espazo de Vigo onde o visitante pode experimentar fisicamente a superposición de épocas históricas nunha contorna de alta calidade paisaxística e ambiental, á beira dos ríos Lagares e Barxa e nas proximidades das parroquias periurbanas de Castrelos e Sárdoma, que conservan trazos do seu carácter rural.

Todo este patrimonio está, ademais, vinculado historicamente ao museo municipal, creado no propio Pazo e que desde hai décadas alberga coleccións de arqueoloxía, arte e historia local. Este museo non é alleo ao territorio: é o resultado dunha longa tradición de investigación, protección e divulgación da historia viguesa.

Por todo isto, Castrelos representa unha oportunidade única para artellar un gran espazo museístico urbano, integrador e coherente coa historia da cidade. Aquí non é preciso recrear unha narrativa histórica: abonda con poñela en valor, artellala e ampliala con visión estratéxica e respecto polo que xa existe.

A elección do edificio do Verbum, en Samil, como sede do futuro Museo de Historia da Cidade, resulta dificilmente xustificable desde calquera criterio museolóxico, urbanístico ou simbólico. Trátase dun contedor deseñado nos anos noventa como espazo cultural para actividades divulgativas arredor da linguaxe, que nunca logrou consolidarse como equipamento museístico relevante. A súa arquitectura pechada, afastada do centro urbano, e a súa localización nunha contorna eminentemente lúdica e de praia, converten esta elección nun acto que semella produto de certa improvisación máis que dun proxecto fundamentado.

O Verbum carece de relación histórica ou funcional co que se pretende transmitir. Non existe nas súas inmediacións ningún elemento patrimonial que poida dialogar co contido dun museo de historia. Ao contrario: o edificio está situado nunha franxa litoral artificializada, fondamente alterada por sucesivas intervencións urbanísticas que destruíron o sistema dunar orixinal e desnaturalizaron o piñeiral costeiro. É, pois, un exemplo de espazo desconectado da memoria histórica da cidade.

A aposta polo Verbum supón, ademais, unha ruptura coa tradición museística consolidada en Castrelos, onde se gardan as principais coleccións arqueolóxicas municipais e onde se desenvolveu, durante décadas, un traballo de investigación, catalogación e divulgación de altísimo nivel. Desprazar ese fondo ao Verbum non só implica unha deslocalización do contido, senón tamén unha perda de coherencia territorial e unha fragmentación do relato museístico.

Cómpre lembrar que o éxito dun museo non depende só da calidade dos seus fondos e exposicións permanentes e temporais, senón tamén do seu contorno, da súa capacidade para inserir o discurso histórico no espazo físico e simbólico da cidade. Un museo de historia precisa contexto. Precisa pegada, memoria, identidade. E nada diso se atopa en Samil.

A proposta do Verbum podería representar, así, unha oportunidade perdida para facer cidade a través da cultura e para reforzar a identidade viguesa desde a súa historia real, non desde un edificio sen alma nin vínculo co pasado colectivo.

Pola contra, a proposta alternativa que aquí se defende baséase na análise sosegada e racional das posibilidades do espazo e do valor engadido que achega a súa localización. O xardín do Pazo de Castrelos conta cun amplo sector de pradería, sen arborado, no extremo leste da finca histórica —antigas hortas do Pazo—, que presenta unhas condicións óptimas para a construción dun novo edificio semisoterrado.

A zona delimitada permite unha intervención arquitectónica respectuosa, con moi baixo impacto visual, ao manter a actual cuberta vexetal, que podería recuperar a función de pradería e integrar elementos de deseño contemporáneo con vocación simbólica e funcionais ás necesidades dun novo edificio baixo terra.

Ademais, a importante diferenza de cota co bosque colindante na actual zona de aparcamento e rotonda na entrada do Pazo, permitiría resolver accesos, áreas de servizo e equipamentos auxiliares sen afectar ao conxunto monumental nin ao xardín histórico protexido. Trátase dunha oportunidade clara para realizar unha ampliación harmónica, coherente coa tradición museística de Castrelos e capaz de acoller non só as coleccións arqueolóxicas, artísticas e etnográficas existentes, senón tamén novos espazos expositivos comprensivos do conxunto da historia e patrimonio cultural da cidade, zonas interactivas, arquivo documental, sala de actos, aula didáctica e servizos xerais.

Esta intervención permitiría artellar un museo contemporáneo, accesible e funcional, ao tempo que mantería a continuidade histórica e simbólica do museo orixinal. Dotaríase así á cidade dun equipamento cultural de primeira orde, perfectamente integrado nun ecosistema patrimonial único e conectado directamente co pasado que se pretende mostrar. O museo podería tamén establecer así vínculos físicos e temáticos coa igrexa románica próxima, co castro do Monte da Mina ou co auditorio de Castrelos, conformando un conxunto museístico de referencia a nivel galego. Mesmo podería ter unha sala externa para exposicións temporais na desacralizada igrexa barroca de San Tomé de Freixeiro e un espazo de excavación, investigación e divulgación arqueolóxica no moi próximo Castro do Monte da Mina, do que se coñecen estruturas e ten a virtualidade de ser un espazo semi-público sen uso, propiedade da Comunidade de Montes.

En definitiva, a proposta de ampliación representa unha oportunidade estratéxica para reforzar a identidade cultural de Vigo e para construír, con intelixencia e respecto, un gran museo arraigado no territorio que conta a historia no lugar onde a historia aconteceu.

As cidades constrúense tamén co que deciden lembrar. E Vigo, cidade moderna e viva, está hoxe ante a oportunidade de consolidar a súa identidade a través dun proxecto museístico integrador e dotado de sentido histórico. O traslado do futuro Museo de Historia ao Verbum é unha decisión que racha coa lóxica da memoria e ignora o valor acumulado durante décadas en Castrelos, tanto en termos de coleccións como de contorno, tradición e simbolismo.

Reforzar a posición de Castrelos como núcleo museístico e cultural non é mirar ao pasado con saudade, senón mirar ao futuro con intelixencia. Un Museo de Historia da Cidade non pode ser un artefacto illado nun espazo sen memoria, sen pegada e sen relación cos procesos históricos que se pretenden amosar. Pola contra, debe ser o corazón dun territorio que respira historia, que conserva as súas capas, que permite o paseo reflexivo e a vivencia integrada.

Esta proposta non é un rexeitamento do novo, senón unha aposta pola continuidade e pola sustentabilidade. A ampliación do Museo en Castrelos supón unha solución técnica viable, unha intervención paisaxística sensata e unha aposta cultural ambiciosa. Vigo debe dotarse dun museo á altura da súa historia, e ese museo só pode nacer, crecer e brillar nun lugar que conte esa historia dende o propio solo que a viviu.

Castrelos non é unha opción máis: é o lugar natural para o Museo de Historia da Cidade.

Vigo, setembro de 2025

(1) Este artigo, reducido e adaptado ao formato de opinión do periódico, foi publicado por La Voz de Galicia na súa edición de Vigo o día  21/09/2025.

Cincoenta e sete

Teño de novo nas mans as vellas cámaras de antano. Recupero co seu tacto a mirada dun onte tan próximo como as miñas pálpebras ao cálido visor da Pentax. O arrecendo a saudade dos negativos: química, maxia,  tempo: un veo que filtra os agora cargándo de onte. O tempo condénsase entón nun presente amado, en momentos un tras doutro gravados, en fotogramas que relatan a historia nosa. Non hai foto fixa, só transcurso.

[Cincoenta e sete: anoto: 57: aí nacín...]. 

Aparellos, trebellos, escáneres, obxectivos, carretes Ilford, córes Kodak, memorias dixitais... traen á esta mesa -sempre remexida de min mesmo-, coa naturalidade do discorrer cotián, as nosas miradas á cámara  en fotos revividas. Sen sorpresa atopo nelas o lugar íntimo que consitúe a materia, os alicerces, do que agora somos, do que seremos. Esas imaxes avanzan ata nós con palabras mil veces compartidas que forman o ti, o eu, construídos nese imposible que derrotamos cada día para celebrarnos xuntos. 

Vexo nesas fotos, coma hoxe, o mar nos teus ollos batendo lene nos meus (la mer, la mer, toujours recommencée) como cando [o recordo non é tal, senon a constación de que existimos nas encrucilladas da maxia dos encontros doces do cotián] navegabamos en certezas e incertidumes, ás veces coas velas despregadas ao bris das nosas ansias, ás veces rizando o velame para capear as galernas que nos axexan. 

Ollando aquelas fotos, sei que somos radicalmente, sen máis fisuras que as que o tempo marca na nosa pel, os que onte fumos, os que mañán seremos.

[O bris de setembro entra agora pola miña ventá e sorrío enchéndome de ti]

Cincoenta e seis

Os deuses aprenderon a cantar ás aves só para que ti poideses habitar, ao escoitar a súa feliz banda sonora, xardíns eternos de buxos e palmeiras, de prados sen fin de margaridas, flores de maceiras e espiños brancos, carballos novos, soutos antigos, fontes e regatos de augas puras onde naden en flor os nenúfares, corredores de vides para o teu camiñar pausado...  o teu espazo feliz atravesado fugazmente polo trino do merlo co loureiro no bico atarefado (“ando co niño, vou con présa, ola, ola... logo veño”), o ulular das rolas agochadas nos seus amoríos naquela ponla (“quérote... quéresme?, quérote... quéresme?, quérote... quéresme?”), a cadencia fonda constante do moucho pequeno, todo ollos de neno observando marabillado o universo que anoitece, o vivo parolar dun paporrubio confiado dando choutos pequenos aos teus pés bailando ao compás dos teus desexos e, ao teu lado, a bandada de pardais namorados aquelándose antes do concerto que preparan para ti cada día. 

Os deuses aprenderon a cantar ás aves só para que constrúas, ao escoitar os seus cantos libres, o territorio máis bello no que habitar en paz co mundo.

Cincoenta e cinco

 

Cando as chuvias prometen solos fecundos e escriben na nosa pel escura as palabras do verán fuxindo, a flor da merendeira abre o outono noso de violeta, laranxa e esperanza, asómanse ao mundo as setembreiras, corta a respiración o vó dos virapedras coas lembranzas do Norte no peteiro, déitanse   paseniño nas pradeiras e nos ríos os ocres de freixos, pradairos, carballos e amieiros. E naces ti, setembro nace, renace a vida tinguida de calmas e trebóns do outono que comeza.

Setembro é esa promesa que rebrota e volta cada ano ás nosas mans xuntas.

Cincoenta e cuatro

Nos mares aos que sempre voltas, nos que nadas na percura dese illote no que fixar a calma para observar a distancia precisa e suave que o separa do presente: unhas brazadas decididas,

Nese lugar mírote con silencio suave e cómplice e amo contigo tódalas miradas e palabras que atesoura, os choutos de nena, os agarimos e as tenruras, as trasnadas, a froita roubada, os berros felices de vida que quero que escoitemos xuntos cando os ruidos do mundo nos axoulen.

Ata ese lugar calmo e a salvo os dous, nado tamén eu, sen fin e sen fatiga, para sentármonos xuntos para sempre a contemplar e vivir a vida co sorriso da infancia feliz recuperada. Contigo.

Cincoenta e tres

Achégaste de tempo e salitre, de solpores, calmas e galernas sempre compartidas. Son quen de encadrarte na beleza, de medir a luz precisa que te ilumine, de sentir o momento. Constrúo, como quen compón unha imaxe, un horizonte teu e, para sempre, noso.

Ti constrúes nas íntimas saudades horizontes compartidos, infancias comúns, sorrisos adolescentes, berros de verán, enseadas familiares, tempos tecidos que ocupo en silencio, como quen quere estar e non molestar. Resultará incríble: eu xa estaba contigo nese peirao cando as mazás das hortas de Arcade eran un proxecto de froita roubada tras un baño memorable de nenos felices.

Cincoenta e un

Gabiáns tecidos de palabras e acenos, amarrados con tenrura e firmeza aos aramios do tempo noso, fíos de equilibros entrelazados cos que se atan as promesas de acios, uva, viño, sede saciada, vida. Trazos que se urdimbran nun alfabeto atesourado por nós: elaeu, elaeu, elaeu. Dedos que abrazan dedos, savia que flúe man con man, olladas que relatan historias comúns, iris do que eu son xa reflexo, no que me aprendes a gañarmos no fermoso xogo do imposible. Estancias túas nas que se articulan as nosas palabras para gavear ávidas, acadar a luz e explorar sosegadas o silencio sereno sobre as vides maduras, alfombras vermellas de sol deitado e doce.

Setembro de mareas vivas e vendimas, cada ano recomenzadas e plenas. O teu setembro, o meu: gaviáns tecidos con palabras doces e silencios, mareas vivas, colleitas, viño primixenio, sede saciada, vida.

Zarcillos tejidos de palabras y gestos, amarrados con ternura y firmeza a los alambres del tiempo nuestro, hilos de equilibrios entrelazados con los que se atan las promesas de racimos, uva, vino, sed saciada, vida.
Trazos que se urdimbran en un alfabeto atesorado por nosotros: ellayo, ellayo, ellayo. Dedos que abrazan dedos, savia que fluye mano con mano, miradas que relatan historias comunes, iris del que yo soy ya reflejo, en el que me enseñas a ganar en el hermoso juego de lo imposible. Estancias tuyas en las que se articulan nuestras palabras para trepar ávidas, alcanzar la luz y explorar sosegadas el silencio sereno sobre las viñas maduras, alfombras rojas del sol acostado y dulce.

Septiembre de mareas vivas y vendimias, cada año recomenzadas y plenas. Tu septiembre, el mío: zarcillos tejidos de palabras dulces y silencios, mareas vivas, cosechas, vino primigenio, sed saciada, vida.

Cincuenta

Ela gusta das flores, das que nacen ventureiras e das que se deitan nos prados á espera dos ollos que as constrúan de novo na casa habitada.
Ela gusta das flores cultivadas por xardineiros de antano en sebes exóticas, aboadas de amor e saber de séculos. Das mapoulas supervivintes da seitura nos campos provenzais, das espigas de pan que ondean na chaira de Castela, das mans abertas encallecidas das viñas no outono, dos gabiáns retorcidos no pracer do viño maduro.
Gusta das árbores que abrazan o ceo acollendo un mar invertido de velas brancas de liño e algodón para navegalo coa ollada tenra cando asoma o virazón.
Gusta das maceiras en flor na promesa de que axiña serán a froita prohibida da súa infancia na Coutada.

Eu, observo apaixonado e quedo esa flor cada día como inicio dun campo fértil que sempre promete inmensidade.